سطح معلومات و افکار آدمی متفاوت است و برخی از مباحث ارزشمند وبلند عقیدتی را برای همه ی سطوح فکری نمی شود مطرح کرد و باید برای فهم و درک افکار عمومی از جاذبه های هنری ، اشعار ، ضرب المثل ها و طرح های آموزشی استفاده نمود.

خداوند در قرآن کریم و معصومین در احادیث وروایات، روش های حسی، جاذبه های هنری، ضرب المثل ها و طرح های آموزشی را فراوان به کار برده اند تا عموم طبقات مردم هدایت شوند و مباحث بلند عقیدتی را درک نمایند.

یکی از روش ها و طرح هایی که مورد توجه امام علی (ع) در نهج البلاغه می باشد ، طرح خلقت نگری است. در این شیوه ی آموزشی، امام علی (ع) انواع مخلوقات و پدیده های زیبا و شگفتی عای آفرینش را مطرح و مورد بحث وبررسی قرار می دهد و مباحث عقیدتی واخلاقی را باارزیابی پیرامون یکی ازپدیده ها آغاز می کند.

ازیک گل وزیبایی یک پرنده وازآسمان وزیبایی های آن شروع می کند وپس ازایجاد زمینه های مناسب وآمادگی فکری ، بحثی رامتناسب باآن مطرح می نماید به گونه ای که برای شنونده قابل شناخت باشد وبتواند باسرمایه ی عقل وفکر خدادادی، خود به ارزیابی و نتیجه گیری بپردازد. ودر پایان این شیوه ی آموزشی، اهداف عقیدتی را به گونه ای زیبا و قابل درک عموم به اثبات می رساند که مراحل آن عبارتند از:

1.       بحث را از یک پدیده آغاز می کند.

2.       درادامه ی بحث زیبایی ها وشگفتی های آن پدیده را به خوبی بیان کرده ، دلها را متوجه عظمت نظام آفرینش می کند.

3.       درپایان عقل ها را به نتیجه گیری درست فرا می خواند واهداف آموزشی را به اثبات می رساند.

یکی از دلایل قدرت وعظمت پروردگار عالم، آفرینش موجودات گوناگون است که هر یک از جهاتی از شگفتی خلقت را به خود اختصاص داده است که اینها راهنمای انسان ها به سوی شناخت خداوند متعال هستند.

حضرت علی (ع) می فرماید: خداوند پدیده های شگفتی ازجانداران حرکت کننده و بی جان برخی ساکت وآرام و برخی ناآرام وحرکت کننده آفریده است وشواهد ولطایف و لطافت صنعتگری وقدرت عظیم خویش به پا داشته، چنان که همه ی اندیشه ها را به اعتراف بازداشته وسر به فرمان او نهاده اند.

درگوش های ما بانگ براهین یکتایی خدا پیچیده است، به راستی هوش های ژرف اندیش وعقل های پرتلاش ، چگونه می تواند این همه ازحقایق موجود درپدیده ها را درک کند وچگونه گفتار توصیف گران به نظم کشیدن این همه زیبایی را بیان تواند کرد؟

انسان اگر اندکی  برپدیده های اطراف خویش به دقت نظر کند ، جلوه های بیشماری از قدرت وحکمت خالق جهان را مشاهده خواهد کردکه درعین ساکت بودن، از عظمت بی انتهای او سخن می گوید.

 مولای متقیان درسخنان خود درباره ی خلقت پدیده ها وموجودات جهان چنین می فرماید: خداوند پدیده ها را ازهیچ آفرید ونمونه ای در آفرینش نداشت تاازآن استفاده کند. و در آنچه که آفریده آثار صنعت ونشانه های حکمت او پدیدار است.

ونیز می فرماید: برای هرچیزی که آفریده حدودی قرار داده تااز شباهت به آنها ممتاز باشد. واندیشه ها نمی توانند با حد وحدود وحرکات و اعضا و ادوات اورا اندازه گیری کنند ودرباره ی او گفته نمی شود که از کی بوده است؟ و نمی توان برای او نهایتی تعیین کرد و گفت تا کی خواهد بود؟ وپیداست که نمی توان گفت از چه چیز پدید آمده است؟ (خطبه 163)

جسم نیست که جلوه کند وسپس ازمیان برود وپرده نیست تاچیزی اورااحاطه کند.

خیره شدن نگاه بندگان وتکرار الفاظ آن وپیش رفتن آنها برتپه ها وبرداشتن گام ها در شب های تار وشب های آرامی که ماه می تابد وخورشید باطلوع وغروب از پی آن در می آید و دگرگونی دوران ها و روزگاران و روی آوردن شب ها و پشت کردن روزها ، هیچکدام بر او پوشیده نیست. (خطبه 163)

امام علی (ع) به مناسبت آثاری که خداوند ازقدرت وسلطنت خود ظاهرفرموده و آنچه را از ملکوت آسمان ها وزمین به ما نشان داده ونظام اکملی که درعوالم وجود برقرار کرده، او را سپاس گفته و آثارقدرت و نظام اکمل که چشم خرد وبینش از مشاهده کیفیت آن حیران و قرین شگفتی است بلکه هر ذره ای که آفریده مایه ی حیرت و اعجاب است.

امام علی (ع) درنهج البلاغه به گونه ای به شنوندگان گوشزد می کند که آفرینش آنها بیهوده نیست و بدون هدف و مقصود نیست و خداوند آنها را مانند چهارپایان مهمل و سرخورده رها نکرده است.

سپس برای آنکه آنان را به شکر نعمت های الهی وادار و ترغیب کند ، تذکار می دهد که خداوند نعمت هایی را که به شما ارزانی داشته است می داند و به چگونگی و اندازه و شمار آنها آگاه است. (خطبه 195)

لذا حضرت می فرماید: "واستفتحوه" یعنی از او بخواهید درهای برکت و نصرت خود را بر روی شما بگشاید و می فرماید:"استنجحوه" یعنی برآمدن حاجت ها ونیازهای خود را ازاو بخواهید و "اطلبوا الیه" یعنی ازپیشگاه او درخواست کنید که شما را به راه راست وآنچه موجب خوشنودی اوست هدایت فرماید.

" واستمنحوا" یعنی کمالات لازمه ی انسانی را به شما ارزانی بدارد. و حصول اینها از طریق شکرگزاری و انجام دادن عباداتی است که به انسان آمادگی می دهد تا مشمول رحمت پروردگار گردد.(خطبه 195)

واین گونه است که خداوند با مسخر قرار دادن آسمان و زمین برای انسانِ خلیفه ی خدا برروی زمین به معرفی نعمت های دنیوی و موارد استفاده و کاربرد آنها می پردازد.

حضرت علی (ع) در نهج البلاغه پدیده های طبیعی را به لحاظ داشتن ویژگی هایی همچون زیبایی وخدمت رسانی به انسان دارای ارزش می داند و آنها را وسیله ای برای تامل وتفکر انسان برای پی بردن به قدرت و دانایی خالق هستی می داند.

هریک از پدیده ها، حجت و برهان بروجود او می باشند. اگرچه برخی مخلوقات به ظاهر ساکتند ولی بر تدبیر خداوند گویا، و نشانه های روشنی بر قدرت وحکمت او هستند.

نظم وهماهنگی دقیقی که درجهان آفرینش به چشم می خورد، جملگی حکایت از علم وقدرت بی پایان خداوند دارد که با حسابگری دقیق ، پدیده ها را با نظم و تعادل بسیار در کنار هم قرار داده و هیچ گونه نا هماهنگی بین آنها موجود نیست که برهم زننده ی آفرینش باشد.